Osiedle Helenenhof

Powstanie osiedla Helenenhof postrzegać należy na tle głębokich przemian w strukturze urbanizacyjnej i mieszkaniowej regionu przemysłowego prowincji górnośląskiej (tj. części Górnego Śląska, która pozostała w państwie niemieckim) w okresie po I wojnie światowej.

3 lipca 1929 r. dziennik "Ostdeutsche Morgenpost" zamieścił na swoich łamach obszerny raport poświęcony warunkom mieszkaniowym w niemieckiej części Górnego Śląska. Autor artykułu, dr Paul Zieger, konstatował, iż sytuacja mieszkaniowa na tym obszarze jest najgorsza w całych Niemczech. 76,2% wszystkich mieszkań w większych gminach (liczących powyżej 5 tys. mieszkańców) stanowiły mieszkania małe, tj. maksymalnie trzypokojowe (w Niemczech - 48,8%), zlokalizowane częstokroć w dużych budynkach czynszowych, liczących powyżej 10 lokali. Aż 28% ogółu pomieszczeń było przeludnionych (w całych Niemczech - 5,6%), co wedle ówczesnych kryteriów oznaczało, że na jeden pokój przypadały ponad dwie osoby.

Przeciętnie na Górnym Śląsku jedno pomieszczenie mieszkalne zamieszkiwało 1,54 lokatorów, natomiast w Rzeszy - zaledwie 0,98. 65,4% ogółu rodzin nie posiadało własnego mieszkania, podnajmując jedynie ciasne pokoje, często (w 67,5% przypadków) u krewnych lub rodziców. Pośród wszystkich miast górnośląskich prym w tej negatywnej statystyce wiodło Zabrze, ale i sąsiednie miasta obszaru przemysłowego nie przedstawiały się lepiej w tym względzie [ZIEGER, 1929, s. 1nn].

Przyczyn takiego stanu rzeczy było wiele. N a pewno dużą rolę odgrywał tradycyjnie wysoki na Górnym Śląsku przyrost demograficzny. W latach 1925-1933 wyniósł on 7,8%, plasując prowincję górnośląską daleko w przedzie względem innych regionów Niemiec. Kolejna na liście Nadrenia charakteryzowała się przyrostem rzędu 5,9%, zaś sąsiedni Dolny Śląsk - zaledwie 2,5%.

Średni przyrost w całym kraju wynosił 4,4%. Na kryzys mieszkaniowy wpłynęła także migracja ludności z polskiej części Górnego Śląska. Po 1922 r., gdy przyznano Polsce wschodnią część regionu, duży odsetek tamtejszej ludności (według niektórych szacunków ok. 300 tys. osób) przeniósł się na terytorium niemieckie. Ok. 102 tys. przesiedleńców osiedliło się w prowincji górnośląskiej, ryzykując częstokroć zamieszkiwanie w skrajnych warunkach - w szkołach, naprędce adaptowanych budynkach publicznych, prowizorycznych barakach. Inną grupą ludności, która napływała w okresie międzywojennym do ścisłego obszaru przemysłowego, potęgując panujący tam niedostatek lokalowy, byli bezrobotni mieszkańcy wiejskiego Górnego Śląska. Wywodzili się oni na ogół spośród najemnych robotników rolnych, którzy utracili pracę wskutek likwidacji wielu majątków ziemskich. Na przełomie 1931/32 r. liczba bezrobotnych najemników przekroczyła 23 tys. Ponadto po zakończeniu wojny rozpoczęła się demobilizacja armii niemieckiej i do domów poczęli wracać żołnierze. Kryzysową sytuację zaognił dodatkowo zastój w budownictwie, spowodowany wojną oraz chaosem, jaki ogarnął Górny Śląsk po 1918 r. - okupacją przez wojska ententy, konfliktami powstańczymi, walką propagandową przed plebiscytem. W skazywano wszakże i na przedwojenne zaniechania, przede wszystkim niską świadomość potrzeb socjalnych wśród władz komunalnych [FISCHER, 1935, s. 103-104, 112; HEIN, 2004] . Odpowiedzią na zapotrzebowanie mieszkaniowe było aktywne budownictwo, w tym czasie już zwykle komunalne, państwowe względnie prywatne (budownictwo patronackie lub zapomogowe przedsiębiorców, charakterystyczne dla XIX w., zakończyło się w zasadzie z wybuchem I wojny światowej), które wszakże zainaugurowano na większą skalę dopiero ok. 1924r. W pięć lat później 14,1% wszystkich mieszkań stanowiły nowe obiekty, wobec średniej dla całych Niemiec rzędu 8,6%. Do 1933 r. wybudowano 63 tys. nowych mieszkań, w efekcie czego w połowie lat 30. XX w. piąta część ludności górnośląskiej zamieszkiwała w nowych lokalach [ZIEGER, 1929; FISCHER, 1935, s. 103].

Informacje dotyczące oś. Helenka, pochodzą z książki pt. "Helenka"
autor - Sebastian Rosenbaum